Wyciśnięcie akcjonariuszy posiadających uprawnienia osobiste w spółce akcyjnej

Squeeze out czyli wyciśnięcie, inaczej przymusowy wykup akcji należących do mniejszościowych akcjonariuszy spółki.

Czym jest, jak go przeprowadzić i czyim interesom służy?

Czym jest squeeze out?

Squeeze out czyli wyciśnięcie, inaczej przymusowy wykup akcji. Polega na przymusowym wykupie akcji należących do mniejszościowych akcjonariuszy spółki. „ Wyciśnięcie ” w polskim prawie pojawiło się wraz z wejściem w życie kodeksu spółek handlowych. Genezą wprowadzenia tej instytucji do sytemu prawa była z jednej strony, potrzeba ochrony akcjonariusza większościowego przed nadużywaniem praw udziałowych akcjonariuszy mniejszościowych, z drugiej, potrzeba optymalizacji w zakresie kosztów działania spółki oraz koncentracji praw udziałowych.

Kiedy można dokonać wykupu?

O przymusowym wykupie akcji może zadecydować poprzez powzięcie uchwały walne zgromadzenie akcjonariuszy. Akcjonariusze posiadający łącznie nie mniej niż 90% kapitału zakładowego wykupić mogą nie więcej niż pięciu akcjonariuszy,. Wykupieni akcjonariusze reprezentować mogą mniej niż 5% kapitału zakładowego. Powzięcie uchwały o wykupie wymaga większości dziewięciu dziesiątych głosów oddanych. Statut może przewidywać surowsze warunki powzięcia uchwały.

Czy można wykupić akcjonariusza posiadającego uprawnienia osobiste?

Kwestia ta zdaję się być rozstrzygnięta przez doktrynę. Zdaniem Andrzeja Szumańskiego,

„za niedopuszczalny należy uznać przymusowy wykup akcji drobnych akcjonariuszy, którym statut przyznał uprawnienia specjalne, np. prawa osobiście przyznane w rozumieniu At. 354 par 1 ksh”.

(tak Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, k sh. – komentarz, t. III, s. 940. z serii Duże Komentarze Becka.)

Zdaniem – Józefa Frąckowiaka (komentarz do art.418§1 ksh Wydawnictwo Prawnicze Lexis –Nexis, strona 1280) nie jest dopuszczalne stosowanie przymusowego wykupu akcji wobec akcjonariuszy, którym statut przyznał uprawnienia osobiście. Stwierdza, też iż zgodnie z art. 415 § 3 ksh pozbawienie tych akcjonariuszy praw przyznanych im osobiście wymaga zawsze ich zgody.

Mateusz Rodzynkiewicz uważa iż

„stosowanie instytucji przymusowego wykupu jest wyłączone w przypadku akcjonariuszy mających tzw. przywileje osobiste, gdyż przymusowy wykup ich akcji spowodowałby wygaśnięcie tych przywilejów (art. 354 § 4), a na zniesienie tych przywilejów wymagana jest zgoda osoby, której przywileje osobiste przysługują (art. 415 § 3)”

(tak: „Kodeks spółek handlowych, komentarz” Wydawnictwo Prawnicze Lexis – Nexis, strona 1140).

Votum separatum?

Argumenty te jednak nie wynikają z przepisów kodeksu spółek handlowych. Spór dotyczy relacji pomiędzy artykułem 418 ksh, a artykułem 415 § 3 ksh. Zgodnie z tym ostatnim przepisem:

„u chwała dotycząca zmiany statutu, zwiększająca świadczenia akcjonariuszy lub uszczuplająca prawa przyznane osobiście poszczególnym akcjonariuszom zgodnie z art. 354, wymaga zgody wszystkich akcjonariuszy, których dotyczy ”

Zdaniem komentatorów, przepis ten odnosi się do także do sytuacji wykupu przymusowego akcji . Interpretacja taka miałaby jednak charakter rozszerzający, gdyż językowa wykładnia przepisu prowadzi do przyjęcia tezy, iż zgoda akcjonariusza posiadającego uprawnienia o charakterze osobistym dotyczy uchwał zwiększających świadczenie akcjonariusza, lub uszczuplająca świadczenia nadanemu osobiście JEDYNIE, jeśli jednocześnie dotyczy zmiany statutu. Clara sunt inteptetanda.

Podobnie stwierdził Sąd Okręgowy w Krakowie w sprawie o sygnaturze IX GC 138/08, w której akcjonariusze spółki akcyjnej podjęli uchwałę dotycząca przymusowego wykupienia akcjonariuszy posiadających nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego Spółki przez akcjonariuszy posiadających nie mniej niż 95% kapitału zakładowego spółki.

Członek rady nadzorczej spółki wniósł pozew o stwierdzenie nieważności uchwały. Zakwestionował możliwość zastosowania instytucji przymusowego wykupu akcji w stosunku do akcjonariusza, któremu w statucie nadano na podstawie art. 354 ksh, uprawnienie osobiste w postaci prawa do powoływania 1 członka rady nadzorczej.

Sąd orzekł:

Sąd I instancji IX GC 138/08 w wyroku z 6 listopada 2008 roku powództwo oddalił. Z wyrokiem tym zgodził się Sąd Apelacyjny w Krakowie, oddalając dnia 27 lutego 2009 roku apelację Powoda. (sygn akt I ACa 67/09)

Sądy stwierdziły, że wystarczy skorzystać już z wykładni językowej, że „ wyciśnięcie ” nie jest zmianą statutu, zatem nie wymaga zgody akcjonariusza, którego dotyczy. Zatem w tym przypadku uchwały Wza są ważne. Sąd dalej stwierdził, iż nie podziela poglądów doktryny jakoby podjęcie uchwały o przymusowym wykupie akcjonariusz reprezentujących nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego, którym przyznano uprawnienia osobiste, zgodnie z art. 354 ksh ,stanowiło obejście przepisu art. 415 § 3 ksh . Natomiast przepis art. 418 § 1 ksh

„w sposób wyczerpujący i samodzielnie wymienia ustawowo konieczne przesłanki do powzięcia uchwały o przymusowym wykupie”.

Czy był to precedens? Mam nadzieję, że tak, gdyż interpretacja taka wydaje się oczywista.
Autor artykułu:
Krakowski adwokat Wojciech Nartowski
Partner w kancelarii Nartowski Trojanowska Adwokaci Spółka Partnerska (Kraków)