Niejednokrotnie w języku potocznym pojęcia wypowiedzenia umowy i odstąpienia od umowy używane bywają zamiennie. Trzeba jednak pamiętać, iż są to dwie różne instytucje prawa cywilnego, które nie mogą być postrzegane jako tożsame.

Podstawowe różnice

Na wstępie zaznaczyć należy, że zarówno odstąpienie jak i wypowiedzenie umowy stanowią dwa różne sposoby zakończenia stosunku zobowiązaniowego pomiędzy jego stronami.

Mają one jednak zastosowanie do różnych typów umów.

Wypowiedzenie umowy ma zastosowanie, co do zasady, do umów o charakterze ciągłym, jak np. najem czy dzierżawa, podczas gdy odstąpienie dotyczy z reguły umów rezultatu o charakterze jednorazowym, jak np. umowa o dzieło, czy umowa o roboty budowlane.

Podkreślenia jednak wymaga, że w przeciwieństwie do wypowiedzenia, instytucja odstąpienia może mieć zastosowanie zarówno do umów ciągłych jak i do tych, których cechą charakterystyczną jest osiągniecie określonego skutku.

Wypowiedzenie stanowi zwykły sposób zakończenia umowy lub sankcję za jej określone naruszenia. Co do odstąpienia, może ono być umownie zakreślonym uprawnieniem stron lub strony umowy albo stanowić sankcje za naruszenie jej postanowień.

Co ważne, przy odstąpieniu, strony stosunku zobowiązaniowego mogą zastrzec sobie w umowie, że w ciągu określonego czasu jedna lub obie strony będą uprawnione do odstąpienia.

Prawo to można powiązać z obowiązkiem zapłaty określonej sumy pieniężnej tzw. odstępnego, od którego uiszczenia uzależniona jest skuteczność takiego odstąpienia.

Odstąpienie od umowy – konsekwencje ustawowe

Jeżeli chodzi o ustawowe konsekwencje odstąpienia to podkreślić należy, iż skuteczne skorzystanie z tego uprawnienia powoduje co do zasady upadek umowy „na przeszłość”.

Umowę taką traktuje się wówczas jako w ogóle niezawartą. Implikuje to konieczność rozliczenia stron, nie na zasadach w umowie przewidzianych (gdyby do odstąpienia nie doszło), ale według wzajemnego zwrotu świadczeń lub ich wartości. Nie można jednak na tej podstawie przyjmować, że skutkiem odstąpienia jest nieistnienie żadnej relacji pomiędzy kontrahentami. Ten związek kreuje bowiem właśnie fakt skorzystania z uprawnienia do odstąpienia i to on (na gruncie umowy) jest podstawą do rozliczeń między stronami.

Odstąpienie od umowy – konsekwencje umowne

Pamiętać jednak należy, że w ramach swobody umów dopuszcza się odstąpienie od umowy ze skutkiem „na przyszłość”. Wówczas, odstąpienie zbliża się swoją istotą do wypowiedzenia bowiem dotyczy tylko niewykonanych jeszcze świadczeń. Co do tych już spełnionych, postanowienia umowne określające między innymi rozliczenia stron pozostają w mocy. Strony mogą ponadto zmodyfikować także inne skutki odstąpienia.

Skorzystanie z prawa odstąpienia

Skorzystanie z prawa do odstąpienia następuje przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli. Jego skutek następuje z chwilą doręczenia stronie, której jest ono składane. Nie jest ono ponadto uzależnione od akceptacji strony, której takie oświadczenie się składa. Oświadczenie o odstąpieniu można ponadto odwołać. Istnieje jednak w tym zakresie ograniczenie czasowe. Forma odstąpienia może być dowolna chyba, że sama umowa została sporządzona w formie pisemnej lub innej szczególnej. Do oświadczenia o odstąpieniu stosuje się ponadto przepisy o wadach oświadczeń woli.

Przy wypowiedzeniu umowy zobowiązanie pomiędzy stronami wygasa niejako „na przyszłość”.  Oznacza to, iż nie ma konieczności korekty rozliczeń z tytułu już spełnionych świadczeń, a tylko tych jeszcze niespełnionych albo spełnionych nienależycie przed momentem złożenia (zgodnie z wymogami ustawowymi lub umownymi) oświadczenia o odstąpieniu.

Warto pamiętać o różnicach

Reasumując, strony stosunku prawnego, przy kontraktowaniu, powinny mieć świadomość różnic pomiędzy wypowiedzeniem umowy a odstąpieniem od niej. W szczególności, należy uwzględniać, z jakiego rodzaju stosunkiem prawnym ma się do czynienia oraz zwrócić uwagę w szczególności na ustawowe lub zmodyfikowane umownie konsekwencje złożenia oświadczenia o odstąpieniu.

Autor artykułu:

Kamil Szybilski – prawnik
Aplikant adwokacki w Kancelarii Nartowski Trojanowska Spółka Partnerska