Regulacje dotyczące postępowania pojednawczego w sprawach cywilnych zostały ujęte w art. 184- 186 k.p.c. Ten z pozoru niewielki dorobek legislacyjny naszego Ustawodawcy stanowi ogromne „pole do popisu” dla praktyki sal sądowych.

Skorzystanie z możliwości polubownego załatwienia sprawy jeszcze przed wniesieniem pozwu zależy jednak tylko i wyłącznie od aktywności i dobrej woli uczestników tych postępowań, stąd  istotne, aby potencjalne strony przyszłych sporów prawnych – wiedziały, co mogą zyskać i czym ryzykują wkraczając na grunt postępowania pojednawczego.

Granice dopuszczalności

Kodeks postępowania cywilnego w jego art. 184  bardzo ogólnie reguluje tą kwestię wskazując na:

„wszelkie sprawy cywilne, których charakter na to zezwala”

W praktyce oznacza to, iż na tory postępowania pojednawczego skierować można niemal nieograniczoną ilość spraw spornych, a to w szczególności:

• sprawy majątkowe;
• sprawy niemajątkowe;
• należące do postępowania procesowego;
• należące do postępowania nieprocesowego (np. sprawy działowe).

Jedynym ograniczeniem przedmiotowym jest, aby omawiane postępowanie toczyło się wyłącznie w sprawach, które należą do drogi sądowej.

Powyższy wymóg wynika z istoty postępowania pojednawczego, jako takiego, które służyć ma zapobieżeniu wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania nieprocesowego.

Ponadto, wyłączenie możliwości skorzystania z postępowania pojednawczego wynika z niektórych przepisów szczególnych. Przykładowo, w sprawach rozpatrywanych w postępowaniach odrębnych ograniczenie korzystania z postępowania pojednawczego występuje w sprawach z ubezpieczeń społecznych (art. 477 ze zn. 12 k.p.c.), a także w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479 ze zn. 41 k.p.c.).

Sposób zainicjowania

• postępowanie pojednawcze rozpoczyna się wyłącznie na zgłoszenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej;
• zawezwanie do próby ugodowej, bo tak przepisy określają pismo wszczynające postępowania pojednawcze – może wnieść każdy, czyjego sprawa cywilna  podlega rozpoznaniu w trybie postępowania sądowego i którego ma dotyczyć ugoda lub który jest wyłącznie uprawniony do pozywania w sporach dotyczących stosunków prawnych innych podmiotów (np. syndyk masy upadłości, kurator spadku);
• z przepisów ogólnych k.p.c. wynika przy tym, iż w przypadku osób fizycznych – inicjatorem takiego postępowania może być wyłącznie osoba posiadająca zdolność procesową (art. 65 k.p.c.). W przypadku braku takiej zdolności, jak to bywa w odniesieniu do małoletnich lub osób ubezwłasnowolnionych całkowicie, możliwe jest działanie jedynie przez przedstawiciela ustawowego;
• pismo takie wnosi się ZAWSZE przed wytoczeniem właściwego powództwa w danej sprawie, licząc na polubowne rozwiązania spornych interesów.

Właściwość sądu

bez względu na wartość przedmiotu sporu sądem właściwym rzeczowo jest ZAWSZE sąd rejonowy, wyznaczony według przepisów o właściwości miejscowej ogólnej przeciwnika (art. 27-30 k.p.c.), tj. według miejsca zamieszkania/siedziby tej strony konfliktu, wobec której kierowany jest wniosek o pojednanie.

UWAGA!

„postępowanie pojednawcze powinno odbywać się wyłącznie w wydziałach cywilnych sądów rejonowych, bez względu na to, czy proces toczyłby się w postępowaniu odrębnym (np. wydziale pracy lub ubezpieczeń społecznych lub wydziale gospodarczym)”.

Wymogi formalne

• wniosek o przeprowadzenie postępowania pojednawczego składany jest w formie pisma procesowego i jako taki – powinien odpowiadać warunkom określonym w art. 126 k.p.c., tj. zawierać: oznaczenie sądu, stron, ich przedstawicieli ustawowych/pełnomocników, rodzaju pisma, podpisy, a także wymieniać załączniki.

  UWAGA!
  Nie jest wymagane przytoczenie okoliczności faktycznych i dowodów na poparcie żądań wysuwanych przez wnioskodawcę, a dotyczących ewentualnego sporu.

• wezwanie do próby ugodowej musi wskazywać aktualny adres osoby, która ma być zawezwana do próby ugody. Nie jest możliwe w tym postępowaniu żądanie ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (orz. SN z 1 lipca 1946 r., C. II. 286/46, LexPolonica nr 419520, PiP 1946, nr 9-10, s. 173);
• wniosek taki winien zwięźle opisywać  stan sprawy, a więc:
  

  „musi zawierać wystarczające dane określające przedmiot sporu w sposób umożliwiający sądowi i stronie przeciwnej zorientowanie się, co będzie przedmiotem postępowania pojednawczego i jaki jest jego zakres”

  (wyr. SN z 10 sierpnia 2006 r., V CSK 238/06, LexPolonica nr 414845);
  
  UWAGA!
  Bez względu na wartość przedmiotu sporu – wniosek o przeprowadzenie postępowania pojednawczego podlega stałej opłacie w wysokości 40 zł (art. 23 pkt 3 u.k.s.c.).

• podobnie jak w toku zwykłego postępowania sądowego, w razie stwierdzenie braków formalnych wniosku, podlegają one uzupełnieniu w trybie art. 130 k.p.c., a więc na wezwanie przewodniczącego, w terminie 1 tygodnia, pod rygorem zwrócenia pisma.

Tryb postępowania

• postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednego sędziego;
• po zakończeniu formalnej kontroli wniosku, sprawa kierowana jest na posiedzenie pojednawcze, o czym właściwy sąd zawiadamia wnioskodawcę oraz przeciwnika, wskazując termin posiedzenia;
• przeprowadzenie próby ugodowej odbywa się na posiedzeniu jawnym, z którego spisywany jest zawsze protokół przedstawiający przebieg i rezultat próby ugodowej;
• w postępowaniu pojednawczym strona może działać sama lub przez pełnomocnika. Jednakże możliwość działania przez pełnomocnika przy samym zawieraniu ugody, na posiedzeniu, wymaga pełnego pełnomocnictwa procesowego (bez wyłączenia umocowania do zawarcia ugody – z art. 91 pkt 4 k.p.c.). Warunek ten nie dotyczy samego wniesienia wniosku o pojednanie;
• w wypadku zawarcia ugody – jej treść musi być objęta protokołem, a strony (lub pełnomocnicy posiadający pełne pełnomocnictwo) muszą ugodę podpisać;
• w przypadku gdy strony nie doszły w ogóle do porozumienia, postępowanie kończy się z chwilą zakończenia posiedzenia, na którym stwierdzono bezcelowość dalszych pertraktacji. W tym wypadku sąd nie wydaje żadnego postanowienia.

UWAGA!
Postępowania pojednawczego nie można przekształcić w postępowanie rozpoznawcze I instancji w drodze zmiany wniosku na powództwo. W takim przypadku konieczne jest wniesienie odrębnego pozwu, co może nastąpić dopiero po bezowocnym zakończeniu postępowania pojednawczego.

Obecność stron, a koszty postępowania

• w myśl generalnej zasady – w wypadku zawarcia ugody koszty postępowania pojednawczego  (m.in. koszty opłaty sądowej od wniosku, przejazdu strony do sądu, utraconego zarobku związanego z jej stawiennictwem w sądzie, koszty zastępstwa procesowego) ulegają wzajemnemu zniesieniu, chyba że strony inaczej postanowią w ugodzie (art. 104 k.p.c.). Oznacza to, że w takim przypadku, strony niczego nie muszą sobie nawzajem zwracać, chyba, że co innego zostanie przez nie przewidziane w treści ugody;
• obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową może wyjątkowo obciążyć wnioskodawcę, jeżeli ten nie stawi się na posiedzenie pojednawcze, a strona wezwana, obecna na posiedzeniu pojednawczym złoży w tym przedmiocie stosowny wniosek;

  UWAGA!
  Wnioskodawca nie jest traktowany, jako nieobecny, jeśli na posiedzenie pojednawcze stawi się działający w jego imieniu, prawidłowo umocowany pełnomocnik, dysponujący pełnym pełnomocnictwem procesowym.

• w razie nieobecności strony wezwanej, sąd nie może na nią nałożyć kosztów wywołanych próbą ugodową niezależnie od tego, czy jej nieobecność była usprawiedliwiona, czy nie. Jakkolwiek w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa wezwanego sąd na żądanie wzywającego, który wniósł następnie w tej sprawie pozew, uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym właściwe postępowanie sądowe.

Dlaczego warto inicjować postępowania pojednawcze?

• Postępowanie sądowe bywa drogie i czasochłonne, dlatego warto najpierw spróbować zawrzeć ugodę przed sądem. W tym wypadku niezależnie od wartości przedmiotu sporu – opłata sądowa wyniesie zawsze 40 zł
• Dodatkowo, w przypadku zawarcia ugody – każda ze stron poniesie wyłącznie te koszty procesu, które sama wygenerowała;
• Postępowanie pojednawcze jest odformalizowane, a tym samym bardzo szybkie – dla jego zainicjowania wystarczy zwięzłe określenie stanu sprawy, na tym etapie postępowania dowodowe jest bardzo ograniczone;
• W przypadku niepowodzenia próby ugodowej z uwagi  na nieusprawiedliwione niestawiennictwo naszego przeciwnika – możliwe jest uwzględnienie poniesionych przez nas kosztów postępowania pojednawczego w orzeczeniu kończącym właściwe postępowanie sądowe;
• Postępowanie pojednawcze odbywa się przed zawodowym sędziom – co dodaje mu powagi i autorytetu.
• Jest ono dużo korzystniejsze i łatwiejsze w przeprowadzeniu aniżeli zawarcie ugody materialno- prawnej czy pozasądowej. Ugoda taka stanowi bowiem tytuł wykonawczy umożliwiający egzekucję (art. 777 § 1 k.p.c.) oraz nie wymaga wstępnych pertraktacji czy wyboru osoby mediatora.

Autor artykułu:

Kornelia Kłos – prawnik
Aplikant adwokacki w kancelarii Nartowski Trojanowska Adwokaci Spółka Partnerska