Przesłuchania przed sądem i sejmową komisją śledczą. Różnice

Nie jest łatwo zadać pytanie, osoba pytająca oprócz wiedzy merytorycznej, powinna poprawnie posługiwać się językiem polskim. Nie każdy umiejętność taką posiada. Rozmawiałem z koleżanką, sędzią krakowskiego sądu, osobą z dużym doświadczeniem, o ogromnej wiedzy nie tylko prawniczej, erudytką. Zapytałem, czy myślałaś o zmianie pracy, nie, odparła, ja nic nie umiem, poza przesłuchiwaniem.

Umiejętność przesłuchiwania, przez wielu jest niedoceniana.

Cel przesłuchania

Celem przesłuchania jest uzyskanie od osoby przesłuchiwanej rzetelnych i przydatnych dla sprawy informacji. W postępowaniu karnym przesłuchujący zmierza do stwierdzenia czy doszło do popełnienia czynu zabronionego, w jakich okolicznościach, ustalenia sprawcy i wymierzenia stosownej kary. Celem zaś działania sejmowych komisji śledczych jest ustalenia okoliczności podanych w uchwałach sejmu, które komisją do życia powołują.

Paradoksalnie, przesłuchanie przed komisją nie zawsze zmierza do ustalenia faktów, zarówno pytania, jak i odpowiedzi, adresowane nie tylko do uczestników czynności, a do publiczności, w tym, oczywiście: wyborców.

Posiedzenia komisji są transmitowane przez media, a wypowiedzi – – cytowane. To czyni, w przeciwieństwie do sądowego, przesłuchanie przed komisją – publicznym.

Niektórzy z uczestników przesłuchań, dzięki pracy w komisji stali się publicznie znani. Komunikacja przesłuchiwanego z komisją ma charakter polityczny, wszak członkami komisji są politycy wybierani przez sejm. Nie są oni bezstronni, ich działanie ma na celu zwrócić uwagę na tematykę racy komisji, pogorszyć lub polepszyć sytuację osoby przesłuchiwanej.

Przesłuchanie w sprawie karnej nie jest spektaklem medialno teatralnym, jak na komisji, a czynnością mającą na celu ustalenie faktów. Tu nie ma miejsca na efektowne słowa czy zachowania. Sędzia ma być niezawisły, obiektywny, wolny od politycznych nacisków i wątków. Sędzia, prokurator kieruje przesłuchaniem lub osobiście je prowadzi (w przypadku składu sądowego jednoosobowego), komisje śledcze natomiast nie są jednolite, w ich skład wchodzą politycy różnych orientacji, a przewodniczący nie zawsze panuje nad
członkami komisji. Zdarzają się starcia werbalne, nie tylko pomiędzy przesłuchiwanym a komisją, także pomiędzy członkami samych komisji.

O ile prawdziwe przesłuchania, za takie nie uważam czynności przed komisją śledczą, mają być prowadzone w sposób oględny, merytoryczny, z poszanowaniem godności osobistej przesłuchiwanego, tak przed komisją nie brakuje wyrażeń perswazyjnych, ironii,
złośliwości, sformułowań emocjonalnych, czy nawet i populistycznych. Zdarza się, że wypowiedzi celowo są manipulowane.

Przesłuchanie w procesie karnym oparte jest o gwarancje uprawnień świadków, na komisji świadkowie bywają prowokowani. Zdarzają się wypowiedzi nieeleganckie, aluzyjne.

Wspólne jest, że świadek ma obowiązek mówienia prawdy, zarówno za mówienie nieprawdy, jak i zatajania prawdy grozi odpowiedzialność karna, nawet do 8 lat więzienia. W obu przypadkach, przesłuchiwany ma prawo do swobodnej wypowiedzi, następnie następuje faza zadawania pytań, zmierzających do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. W praktyce, pytania uszczegóławiające padają już w trakcie swobodnej wypowiedzi.

Pytania
Wyróżnić można kilka grup pytań:
Pytania uzupełniające, w celu uzyskanie dodatkowych lub pominiętych do tej pory informacji.
Pytania wyjaśniające: w razie użycia niejasnych lub zbyt ogólnych stwierdzeń w poprzedniej wypowiedzi świadka lub gdy zgubił on wątek.
Pytania kontrolujące służą kontroli przez przesłuchującego wiarygodności i prawdziwości informacje uzyskanych od przesłuchiwanego oraz z innych źródeł.
Pytania mogą być otwarte: np., co Pan wie o sprawie, lub zamknięte, czy 15 lipca był Pan w Krakowie?
Kryminalistyka zna zasadę „7 złotych pytań” (kto, co, gdzie, kiedy, dlaczego, w jaki sposób, czym).

Uwaga, pytanie to nie wypowiedź pytającego.
Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
Pytanie sugerujące odpowiedź polega na próbie narzucenia osobie przesłuchiwanej pożądanej wypowiedzi.
Książkowym przykładem jest pytanie: „czy świadek nadal bije swoją żonę?”
Pytania nie mogą dotyczyć jego życia seksualnego, chyba że jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Nie wolno:
– wpływać na wypowiedzi za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;
– stosować hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem. Pytania naruszające powyższe zasady, jak i nieistotne dla sprawy powinny być
uchylone przez przewodniczącego składu sądowego lub przewodniczącego komisji śledczej.

O ile zatem postępowanie karne nastawione jest uzyskanie informacji na temat przestępstwa, tak przesłuchanie przed sejmową komisją śledczą nastawione jest na realizację celów politycznych. Jeżeli członkowie komisji zadają sobie trud przygotowania merytorycznego, nie pytają o zęby świadka, choć zazwyczaj przesłuchanie staje się igrzyskami dla mediów.